Хөрөнгийн зах зээл гэж юу вэ?

Ашиг олох, хөрөнгөө өсгөх зорилгоор тодорхой нэг хөрөнгөд мөнгөө байршуулахыг хөрөнгө оруулалт гэдэг. Хөрөнгө оруулагчид зорилгодоо хүрч хөрөнгийнхөө үнэ цэнийг өсгөж, ашиг олох боломж байдаг хэдий ч хөрөнгө оруулалт нь ашиггүй болж, хөрөнгө нь үнэ цэнээ алдах тохиолдол ч цөөнгүй бий. Та Хөрөнгийн зах зээлийн нэр томъёоны тайлбар толийг энд дарж татна уу.

Хувьцаа, бонд, үл хөдлөх хөрөнгө, банкны хадгаламж зэргээр хөрөнгө оруулалтын олон хувилбар бий. Эдгээр нь бүгд өөр өөрсдийн давуу болон сул талтай.

Хөрөнгө оруулалт хийхэд шаардлагатай хөрөнгийн доод хэмжээ гэж байхгүй. Жишээлбэл, та 5000 төгрөгтэй бол 100 төгрөгний үнэтэй 50 хувьцаа авах боломжтой.

Бонд гэж бусдад зээл олгосныг баталгаажуулсан үнэт цаас юм. Өөрөөр хэлбэл, та компанийн эсвэл Засгийн газрын бонд худалдаж авсан бол та компани, Засгийн газарт мөнгөө зээлүүлсэн гэсэн үг. Таны мөнгийг зээлснийхээ төлөө бонд гаргагч нь тогтмол хүү төлөх /купон гэх/ ба заасан хугацааны дараа анх зээлсэн мөнгөө /нэрлэсэн үнэ гэх/ эргүүлэн төлөх зарчимтай.Жишээлбэл, та 10,000 төгрөгний нэрлэсэн үнэтэй, жилд 5%-ийн хүүтэй 10 жилийн хугацаатай Засгийн газрын бонд худалдаж авсан гэвэл жил бүр 500 төгрөгийн хүү, 10 жилийн дараа анх зээлсэн 10,000 төгрөгөө эргүүлэн авна гэсэн үг.

Та компанийн хувьцаа эзэмшигч болсноор дараах эрх, үүрэгтэй байна. Үүнд:

Компанийн тухай хуулийн дагуу хувьцаат компани нь жил бүрийн 4 дүгээр сарын 30-ны дотор хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит хурлыг, шаардлагатай тохиолдолд ээлжит бус хурлыг тухай бүр зарлан хуралдуулах үүрэгтэй бөгөөд хувьцаа эзэмшигч та хөрөнгө оруулсан компанийн үйл ажиллагааны талаар тайлантай танилцаж, цаашид хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны талаар саналаа өгөх эрхтэй. Та эзэмшиж буй хувьцааныхаа тоотой тэнцүү хэмжээгээр компанийн Төлөөлөн Удирдах Зөвлөл /удирдлагад хяналт тавих зөвлөл/-ийг сонгоход санал өгөх эрхтэй. Иймд хувьцаа эзэмшигч та хуралдаа идэвхтэй оролцоорой.

Ногдол ашиг гэдэг нь компани тухайн жилд олсон ашгаа хувьцаа эзэмшигчиддээ тараахыг хэлдэг. Компани ашгаа тараахын оронд шинэ тоног төхөөрөмж худалдаж авах, үйлдвэрлэлээ өргөтгөх зэргээр дотооддоо ашиглаж болох тул компани жил бүр ногдол ашиг тараахгүй байж болно.

Таны авсан хувьцаа анх худалдаж авсан үнээсээ өсөх боломжтой тул үнэ өссөн үед хувьцаагаа худалдсанаар ашиг олох боломжтой.

«Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хууль», «Компанийн тухай хууль» болон бусад холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу Санхүүгийн зохицуулах хороо хувьцаа эзэмшигчийн эрх ашгийг хамгаалах үүрэгтэй. Та хувьцаа эзэмшигчийн хувьд өөрийн эрх ашиг зөрчигдсөн гэж үзэж байгаа тохиолдолд Санхүүгийн зохицуулах хороонд гомдол гаргах эрхтэй.

УИХ-ын 2010 оны 39-р тогтоол, 2012 оны 18-р тогтоол болон Засгийн газрын 2011 оны 3-р сарын 31-ний 98-р тогтоол, 2012 оны 4-р сарын 11-ний 116-р тогтоолын дагуу “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн нийт хувьцааны 20 хүртэлх хувь буюу 2012 оны 4-р сарын 11-нээс өмнө төрсөн Монгол Улсын иргэдэд тус бүр 1072 хувьцааг үнэ төлбөргүй эзэмшүүлэхээр болсон. Мөн аж ахуйн нэгжүүдэд тус компанийн 10 хүртэлх хувийг нэрлэсэн үнээр нь буюу 933 төгрөгөөр худалдан авах эрхийг олгосон юм.

Хэрэв та Хүний хөгжлийн сангаас дараах хишиг хувийг хүртсэн тохиолдолд “Эрдэнэс Таван Толгой” ХК-ийн эзэмшиж байсан хувьцааны үлдэгдлээс хасагдсан байгаа болно. Үүнд:

Та үнэт цаасны данстай эсэхээ дараах 2 аргаар шалгаж болно.

Үнэт цаасны арилжаанд оролцох буюу хувьцаа, бонд худалдаж авахын тулд та үнэт цаасны компани* /брокер/-д хандан үнэт цаасны болон төлбөр тооцоо гүйцэтгэгч банкны дансаа нээлгэнэ. Үнэт цаасны компани тус бүрийн харилцагчдад үйлчлэх нөхцөл, тухайлбал үйлчилгээний шимтгэл хураамж, арилжаанд онлайнаар ордог эсэх, арилжаанд идэвхтэй оролцдог эсэх зэрэг нь харилцан адилгүй байдаг тул үнэт цаасны компанийн сонгохдоо үйлчилгээний нөхцөлийг харьцуулан судлах зайлшгүй шаардлагатай юм. Түүнчлэн, үнэт цаасны компаниуд нь брокер-дилерийн, хөрөнгө оруулалтын зөвлөхийн гэсэн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулах тусгай зөвшөөрөлтэй байдаг бөгөөд хөрөнгө оруулалтын зөвлөхийн үйл ажиллагаа явуулах зөвшөөрөлтэй компани танд хөрөнгө оруулалтын шийдвэр гаргахад хэрэгцээтэй судалгаа шинжилгээг хийж, зөвлөгөө, мэдээллээр хангана. Та үнэт цаасны компаниудын дэлгэрэнгүй мэдээллийг эндээс үзнэ үү.Үнэт цаасны данс нээлгэхдээ дараах бичиг баримтыг бүрдүүлэн заавал өөрийн биеэр очих эсвэл өөрийн итгэмжит хүнд итгэмжлэл гаргуулснаар нээлгэх боломжтой. Үүнд:

Төлбөр тооцоо гүйцэтгэгч банкин дахь өөрийн дансандаа худалдан авах үнэт цаасны үнэ болон шимтгэлийн мөнгийг байршуулж, брокерийн компанидаа үнэт цаас худалдаж авах захиалгаа өгнө. Брокер нь таны өгсөн захиалгыг хөрөнгийн биржийн арилжааны системд оруулдаг. Таны захиалгатай үнэ ханш болон тоо хэмжээний хувьд нийцэх захиалга байвал таны захиалга биелэгдэж хэлцэл хийгдэх ба нийцэх захиалга байхгүй тохиолдолд захиалгын санд хадгалагдаж биелэгдэх хүртэл тодорхой хугацаанд хүлээнэ.